طریقت نیکوکاری | از بزرگ‌ترین واقف تهران تا پیراشگر بی‌خانمان‌ها

 سروش جنابی/ دبیر تحریریه: در فرهنگ ما ایرانیان دستگیری از نیازمندان و نیکوکاری یک فضیلت و ارزش معنوی دیده می‌شود و هر یک از ما بنا به سلیقه و بضاعتمان، طعم شیرین این رفتار اجتماعی را چشیده‌ایم، اما اینکه بی‌وقفه و متصل دغدغه‌مند و عامل آن باشیم ماجرای دیگری است که اگر چنین باشد، آن فرد یا گروه را در عرف‌ جاری به نام خیر یا نیکوکار می‌شناسند. اگر کسانی در برابر جلوه‌های چشمگیر نیکوکاری بگویند که اگر می‌داشتیم چنین و چنان می‌کردیم شاید چنین تصور می‌کنند که الزاما خیران یا سازمان‌های نیکوکاری با برخورداری از منابع مالی مکفی، بخشی از آن را صرف امور خیر می‌کنند. مقایسه دو الگویی که در اینجا و البته در همشهری محله معرفی شده‌اند، حکایت دیگری را روایت می‌کنند. 

اول، حاج حسین آقا ملک، واقف نامدار، که او را با کتابخانه و موزه ملک در محله بازار تهران می‌شناسیم، هنگامی که همه ثروت خانواده ملک‌التجار را به ارث برد، رویه‌ای متفاوت را پیش گرفت. او با رونق دادن به صنعت دامداری و کشاورزی از محل زمین‌های خانوادگی اشتغال محلی را توسعه داد و بسیاری را به کار گمارد. اما مهم‌ترین فعالیت او در دوره‌ای که همقطارانش اقبال چندانی به علم و فرهنگ نشان نمی‌دادند، توجه وافرش به حوزه فرهنگ بود، به‌طوری که بیشتر ثروتش را صرف خرید مجموعه‌های تاریخی و نسخه‌های خطی کرد. اکنون به جز آنکه آثار وقف او در سراسر کشور از باغ وکیل مشهد تا شهرری دیده می‌شود، مجموعه‌ای بی‌نظیر شامل بیش از 20 هزار نسخه خطی و مجموعه‌های آنتیک به انضمام یک سالن مطالعه و پژوهش در کتابخانه و موزه ملک در دسترس همگان است.

دوم، جوان پیرایشگری که این شماره در کانون توجه نشریه قرار گرفته و ساکن جنوب شهر است و به سنت ناگفته خانواده‌های کم‌برخوردار، سال‌ها شاگردی کرده تا اینکه امروز صاحب مهارت و کسب و کار شده است. به گفته خودش، همواره با دیدن کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها دلش می‌خواسته کاری برای آنها انجام دهد، اما امکان مالی برایش فراهم نبوده. مدت‌ها این نیت و اندیشه در وجود «محمدرضا قضات‌لو» در رفت‌وآمد بوده تا اینکه یک روز ساک کوچک وسایلش را برمی‌دارد و به پاتوق معتادان و بی‌خانمان‌ها می‌رود برای اینکه سر و صورت این رهاشدگان و منزویان اجتماعی را صفا دهد. می‌گوید نمی‌خواهد آنها خود را طرد شده بدانند و شاید به این طریق به فکر بازگشت از راه رفته بیفتند.

هدف ما از ارائه این دو الگو وزن‌کشی آدم‌ها نیست، بلکه نمایاندن نیت و انگیزه‌ای است که چنین عملی را در حد بضاعت افراد متولد می‌کند. اینها فارغ از کشمکش‌ها و معرکه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی چشمه‌ای می‌شوند که آب گوارای آن جان‌های تشنه بسیاری را سیراب و مهم‌تر اینکه خشونت‌ها و ناملایمات اجتماعی را تلطیف می‌کند. جامعه امروز ما به اندیشه مهرورزانه حاج حسین‌آقا ملک و محمدرضا قضات‌لو به یکسان نیاز دارد.